Bruine Kiekendief

Buiten broedtijd

Winterwaarnemingen zijn bijzonder, behalve in Zeeland. Met name in de omgeving van Saeftinghe overwinteren rond Bruine Kiekendieven, merendeels vogels in onvolwassen kleed en vermoedelijk vooral vrouwtjes. Ook in de Oostvaardersplassen verblijven ’s winters tientallen exemplaren. Vanaf half maart arriveren de broedvogels en trekken ook noordelijke soortgenoten door. De trek houdt aan tot eind mei, met langs de kust soms stuwing van meer dan 100 vogels per dag bij aflandige winden. In de nazomer worden soms slaapplaatsen met tientallen vogels in akkerbouwgewassen aangetroffen. De najaarstrek, vaak iets minder gestuwd dan de voorjaarstrek, speelt zich af tussen half augustus en begin oktober met de piek midden september. Onder gunstige omstandigheden kunnen op telposten enkele tientallen trekkers per dag passeren, incidenteel zelfs meer

Broedtijd

Bijna alle Bruine Kiekendieven broeden in het westen en noorden van het land, merendeels in moerassen maar regionaal ook in akkerland en in de duinen op de Waddeneilanden. Op de hogere gronden, waar de soort altijd al schaars was, ontbreekt hij tegenwoordig nagenoeg. De landelijke stand bedroeg rond 1970 slechts 100 paren, een dieptepunt als gevolg van onbedoelde vergiftiging, ontginning van broedgebieden en vervolging. Gestimuleerd door het ontstaan van nieuwe kerngebieden (met name Flevoland), het uitbannen van gevaarlijke pesticiden en afgenomen vervolging herstelde de stand. Na een piek van rond 1400 paren in 1990-2000 namen de aantallen in de meeste regio’s en op landelijke schaal weer af. Hierbij spelen factoren mee als verdroging van moerassen, nestpredatie door vossen, afgenomen voedselaanbod in het boerenland en lokaal oplaaiende vervolging.

De Bruine Kiekendief is beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn en de Wet natuurbescherming. Voor deze soort zijn in Nederland Natura 2000-gebieden aangewezen als broedvogel.

Methodiek voor de bepaling van de Staat van instandhouding van vogels

broedvogel

De Staat van Instandhouding van de Bruine Kiekendief als broedvogel in Nederland is zeer ongunstig.

Bron: Bouwsteen ten behoeve van het Strategisch Plan Natura 2000. Zie Kerninformatie op deze pagina.

niet-broedvogel

De Staat van Instandhouding van de Bruine Kiekendief als niet-broedvogel in Nederland is matig ongunstig.

Bron: Rapport Staat van instandhouding van soorten van de Vogelrichtlijn zonder instandhoudingsdoelen in Natura 2000-gebieden

Broedvogels

Deze factsheet bevat ecologische kerninformatie over een vogelsoort die betrokken is bij de doelen voor Natura 2000-gebieden, resulterend in beleidsadviezen voor het halen van de doelen van de Europese Vogelrichtlijn. Bij sommige vogelsoorten zijn factsheets opgesteld voor twee populaties, namelijk de broed- én de doortrek- en/of winterpopulatie. Elke factsheet gaat in op de Staat van Instandhouding (SvI), de eventuele opgave om de populatie op een gunstig niveau te brengen, de belangrijkste knelpunten en op (potentiële) verbetermaatregelen. Voorts wordt ingegaan op het deel van de populatie dat verblijft in het Natura 2000-netwerk, het overige Natuurnetwerk Nederland (NNN) en overige gebieden, en op het regionaal/provinciaal belang.

Methode

Territoriumkartering

Tijd van het jaar

Half maart t/m eind juli

Tijd van de dag

Gehele dag.

Datumgrenzen, normbezoeken en fusieafstand

Aanwijzingen

Bij waarnemingen van paren of individuen in potentieel broedbiotoop (vooral moeras, regionaal ook cultuurland) letten op territorium- of nestindicerend gedrag, bijvoorbeeld slepen met nestmateriaal [broedcode 9], voedseltransport [brc 14], prooiovergave [brc 14] of pas uitgevlogen jongen [brc 12].
Jagende vogels kunnen op grote afstand van het nest zijn, maar jagend vrouwtje (vanaf begin juli, jaagt vaak dicht bij nest) kan een indicatie zijn [brc 1]. Bij hoge dichtheden of twijfel aan aantal vrouwtjes letten op individuele verschillen in kleurpatroon en -intensiteit (tekening kop en bovenvleugel, hoeveelheid grijs bij man) en rui.
LET OP: oppassen voor niet-broedende vogels (veelal in onvolwassen kleed; baltsen soms maar laten zich eenvoudig wegpesten door broedvogels) [niet invoeren of broedcode 0]. Baltsend mannetje (vaak op grote hoogte) [brc 2] kan zich op forse afstand van broedlocatie bevinden. Paren kunnen nog vlak voor de eileg van broedlocatie veranderen. Uitgevlogen jongen zijn luidruchtig en opvallend en blijven de eerste maand na uitvliegen in de omgeving van het nest.
Bij de clustering zonder nestindicatie zijn drie waarnemingen (broedcode 3) of twee waarnemingen (brc 2, 5, 6) vereist. Steek dus bij ieder bezoek veel (extra) tijd in het verkrijgen van een hoge broedcode.

Bijzonderheden

Nesten zijn doorgaans van afstand goed te lokaliseren [brc 13]; benadering nest is dan niet meer noodzakelijk. Eventuele benadering in rietkragen of moeras alleen vanaf waterkant in verband met predatiegevaar. Zeer verstoringsgevoelig! Uitgevlogen jongen blijven wekenlang dichtbij nestplaats.

Broedbiologie

Veelal gebonden aan rietvegetaties, maar in grootschalige akkergebieden ook in slootranden, koolzaad, luzerne, wintergranen en graszaad. Mannetje voorziet in voedsel tijdens balts, eifase en jongenfase; vrouwtje alleen in late jongenfase. Eileg meest half april-begin mei, in cultuurland later dan in moeras. Eén broedsel per jaar, meestal 3-7 eieren, broedduur 31-36 dagen, jongen vliegvlug vanaf 38-39 dagen (maar in omgeving nest rondklauterend vanaf dag 26, vliegpogingen vanaf dag 30).
Mannetje kan meerdere vrouwtjes hebben, waarbij sommige vrouwtjes niet of pas laat tot broeden overgaan en mislukte vrouwtjes uit het gebied kunnen verdwijnen. Nestafstand kan tot enkele kilometers bedragen. Individuele kenmerken van vrouwtjes geven uitsluitsel (kleurpatroon, -intensiteit en rui).

Literatuur

Bijlsma R.G. 1997. Handleiding veldonderzoek roofvogels. KNNV uitgeverij, Utrecht.

Intro

Hieronder worden aanwijzingen gegeven om nesten te vinden en hun lotgevallen te volgen. Ze zijn uitsluitend bedoeld voor onderzoek in het kader van het Nestkaartenproject of verwante projecten. Belangrijk: ga niet zelf op pad (nesten zoeken is verboden), maar meld je aan bij Sovon (nestkaart@sovon.nl). Voor het nestonderzoek is namelijk een speciaal registratiebewijs nodig, waarmee je geen ontheffing in het kader van de Flora- en Faunawet nodig hebt. Voor beschermde soorten in voor het aangewezen Natura 2000-gebieden heb je daarnaast een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet nodig om de nesten te mogen bezoeken. Nesten zoeken zonder registratiebewijs en/of vergunning is illegaal, los van de zelf te regelen toestemming van de terreineigenaar. De onderzoeker wordt geacht zich volledig te houden aan de aanwijzingen in de projecthandleiding. Zie https://sovon.nl/nestkaart

Tijd van het jaar

Begin april tot in juli. Legpiek eind april en eerste helft van mei. Eén broedsel per jaar.

Nesthabitat

Doorgaans rietmoeras, variërend van grote rietvelden tot smalle stroken langs bijv. vaarten. Soms ook in grote open landbouwgebieden en dan in granen, luzerne enzovoort.

Nest

Fors nest van riet en takken, meestal gebouwd boven ondiep water, soms op droge bodem, door beide partners gebouwd.

Aanwijzingen

Lokalisatie nestplaats soms eenvoudig, soms lastig. Balts (met hoge langgerekte roep), veelal hoog in de lucht, kan op kilometers van nestplaats uitgevoerd worden. Laagvliegend mannetje met hangende poten bij aanwezigheid van vrouwtje en bedelroep van vrouwtje op de grond (klaaglijk, vrij zacht ‘wèh’wèh’) betere indicaties voor nestplaats. Aanvoer nestmateriaal vooral bij mannetje goed te volgen (vrouwtje wantrouwiger ten opzichte van mensen). Nestlocatie goed peilen maar nog niet bezoeken in bouwfase. Tijdens eileg lijken vrouwtjes een ‘hangbuik’ te krijgen (verschillend van strak in het verenpak zittende individuen). Prooiaanvoer voor broedend vrouwtje (overname prooi in de lucht of op de grond) meestal goed te volgen, maar plek van invallen vaak op platliggende vegetatie te midden van riet of ruigte (en dus niet op nest). Prooiaanvoer in jongenfase eenduidiger (let op van nest opvliegend vrouwtje, door mannetje geroepen met onopvallend piepje). Indringers (grote roofvogels, kraaiachtigen) worden aangevallen door mannetje (weinig dreiging) of beide partners (meer gevaar). Felste aanvallen dicht bij nest. Uitgevlogen jongen blijven nog 3-5 dagen naar het nest terugkomen waar ze nog gevoerd worden. Vliegen na 6-10 dagen ouders met prooi tegemoet, maar prooi wordt dan nog vaak naar het nest gebracht (voor achterblijvers).

Attentie

Verstoringsgevoelig in bepaalde fasen! Blijf weg bij nest tijdens nestbouw of eileg! Beperk ook bezoektijd in latere fase broedcyclus, met name in drogere gebieden, want loopspoor kan worden gevolgd door predatoren. Werk in grote rietvelden met twee personen en telefoon/walkietalkie, waarbij de een op afstand de ander (met stok of vlag, in hoog riet) stuurt naar de plek waar het vrouwtje opgevlogen is.

Bijzonderheden

Mannetje heeft soms verschillende vrouwtjes; let goed op details in verenkleed van zowel mannetje als vrouwtjes. Onvolwassen vogels vanaf half april tot in mei arriverend (broedvogels meestal eind maart/begin april); kunnen voedselterritorium bezetten maar zijn ongepaard, hebben vaak verfomfaaid verenkleed, bestrijken grote oppervlakte en zijn na verloop van tijd weer verdwenen.

Meer informatie

Uitgebreide aanwijzingen in Bijlsma R.G. 1997. Handleiding veldonderzoek Roofvogels. KNNV/Vogelbescherming Nederland/Werkgroep Roofvogels Nederland, Utrecht/Zeist/Appelscha.

Tijd van het jaar

Augustus-maart, hoogste aantallen in augustus-september.

Tijd van de dag

Avond: van 1 uur voor zonsondergang tot half uur erna.
Ochtend: van half uur voor zonsopgang tot een uur erna.
Zowel ´s ochtends als ´s avonds te tellen.

Aanwijzingen

- Slaapplaats lokaliseren door volgen van slaaptrek in avond (richting belangrijk!) of evt. gericht bezoeken van geschikte locaties rond zonsondergang.
- Oppassen met voorverzamelplaatsen (vogels verkassen nog).
- Zoek telpunt met goed uitzicht op aan/afvliegende vogels.
- Tegenlicht prettig want houdt vogels langer zichtbaar.
- Grote slaapplaatsen met meerdere mensen tellen.
- Vogels arriveren bij helder weer gemiddeld later dan bij donker weer.

Bijzonderheden

- Slaapplaats doorgaans op de grond.
- Aanvliegende vogels vliegen vaak laag.
- Telescoop kan handig zijn om vogels op leeftijd te brengen.
- Soms samen met andere kiekendieven.